Wieści z Unii: Pomoc prawna w całej UE

Frans Timmermans, pierwszy wiceprzewodniczący Komisji odpowiedzialny za praworządność i Kartę praw podstawowych, stwierdził: – Każdego roku 9 mln osób w Europie jest w zaangażowanych w postępowania karne. Dobrze funkcjonujące państwo prawa musi gwarantować każdemu Europejczykowi sprawiedliwe i równe traktowanie wobec prawa. Musimy w dalszym ciągu bronić naszej praworządności i pogłębiać ją, tak aby zapewnić niezachwiane zaufanie do naszych wymiarów sprawiedliwości oraz ich zdolności do ochrony wszystkich naszych obywateli i społeczeństw.

Věra Jourová, komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, dodała: – Szczególnej ochrony w postępowaniach karnych wymagają dzieci. Dzięki nowym przepisom zapewnimy poszanowanie ich prywatności oraz ich przetrzymywanie oddzielnie od osób dorosłych. Ponadto wszyscy mieszkańcy Unii mogą być pewni, że w razie potrzeby otrzymają pomoc prawną. Sprawiedliwości musi stać się zadość, jednak musimy również zadbać o to, by odbywało się to z pełnym poszanowaniem naszych podstawowych praw i wartości.

Obecnie obowiązują następujące prawa:

• Gwarancje procesowe dla dzieci – co roku w całej UE toczy się ponad milion postępowań karnych z udziałem nieletnich. Nieletni podlegają szczególnej ochronie i wymagają opieki na wszystkich etapach postępowania. Na podstawie nowych, obowiązujących od dzisiaj przepisów dzieci powinny korzystać z pomocy adwokata, a w razie pozbawienia wolności powinny być przetrzymywane oddzielnie od osób dorosłych. Należy przestrzegać ich prawa do prywatności, a przesłuchanie powinno być nagrywane w formie zapisu audiowizualnego lub rejestrowane w inny odpowiedni sposób.
• Prawo do pomocy prawnej – podejrzany lub oskarżony ma prawo do pomocy prawnej, czyli wsparcia finansowego, jeśli np. nie ma on środków na pokrycie kosztów postępowania.
• Przepisy UE określają jasne kryteria przyznawania pomocy prawnej. Decyzje dotyczące pomocy prawnej powinny być podejmowane bez zbędnej zwłoki i z zachowaniem należytej staranności, a zainteresowaną osobę należy na piśmie poinformować o odrzuceniu jej wniosku w całości lub w części.

Prawa te stanowią uzupełnienie praw już obowiązujących w UE, do których należą:

• Domniemanie niewinności i prawo do obecności na rozprawie – pojęcie domniemania niewinności obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich UE, ale nowe przepisy zagwarantują jednakowe stosowanie tego prawa. Przepisy precyzują, że ciężar dowodu spoczywa na prokuratorze, który musi udowodnić winę, a oskarżony nie musi dowodzić swojej niewinności.
• Prawo dostępu do adwokata – podejrzany lub oskarżony ma prawo do porady prawnej, bez względu na miejsce zamieszkania lub przebywania na terenie UE. Prawo dostępu do adwokata ma również zastosowanie w przypadku europejskiego nakazu aresztowania, zarówno w państwie, które wykonuje nakaz, jak i w państwie, które go wydało.
• Prawo do informacji – oskarżony lub podejrzany o popełnienie przestępstwa ma prawo do bycia niezwłocznie poinformowanym o tym, o jakie przestępstwo chodzi. Należy go także niezwłocznie poinformować, ustnie lub pisemnie, o prawach przysługujących mu w postępowaniu karnym. Należy mu zapewnić dostęp do akt sprawy.
• Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – podczas przesłuchań, w tym przez policję, podczas wszystkich rozpraw sądowych i wszelkich niezbędnych posiedzeń między rozprawami, jak również podczas ważnych spotkań z adwokatem oskarżonemu lub podejrzanemu przysługuje prawo do bezpłatnego tłumacza ustnego.

Dalsze kroki

Państwa członkowskie, które nie wdrożyły jeszcze przepisów, muszą to uczynić jak najszybciej. Komisja Europejska w dalszym ciągu będzie ściśle współpracować z państwami członkowskimi, aby zapewnić prawidłowe stosowanie przepisów dla dobra obywateli. Może to się odbywać poprzez warsztaty i spotkania ekspertów.

Kontekst

Art. 47–49 Karty praw podstawowych UE chronią następujące prawa:

• Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu
• Domniemanie niewinności i prawo do obrony
• Zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary

W listopadzie 2013 r. Komisja Europejska przedstawiła wnioski w sprawie trzech z wymienionych dyrektyw dotyczących praw procesowych osób podejrzanych i oskarżonych.

Dyrektywa w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego oraz dyrektywa w sprawie dostępu do informacji mają zastosowanie do wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Danii. Pozostałe cztery dyrektywy (w sprawie dostępu do adwokata, domniemania niewinności, prawa do pomocy prawnej i gwarancji procesowych dla dzieci) mają zastosowanie do wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Irlandii, Zjednoczonego Królestwa i Danii.